Đột kích vào Pyatikhatka

Sáng 15 tháng 10, pháo binh của các tập đoàn quân và các quân đoàn tuyến 1 đồng loạt nổ súng vào các tuyến phòng ngự của quân đội Đức Quốc xã. Từ căn cứ đầu cầu Kuznetsvka (Myshuryn Rig), các tập đoàn quân cận vệ 7, 37, 53 và 57 bắt đầu đột kích tuyến phòng thủ thứ nhất của Quân đoàn bộ binh 52 và Quân đoàn xe tăng 57 (Đức). 12 giờ cùng ngày, sau khi mở được các hành lang hẹp đi qua các bãi mìn của quân Đức, tướng I. S. Konev tung Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 vào các cửa đột phá. Không quân Đức phản ứng rất mạnh bằng 270 phi vụ ném bom, bắn phá vào các đoàn xe tăng Liên Xô. Để yểm hộ cho các đơn vị mặt đất, tướng S. K. Goryunov tung ra 450 phi vụ vừa chặn kích, vừa bắn phá hậu tuyến của Quân đoàn xe tăng 57 (Đức). Đến 15 giờ cùng ngày, Tập đoàn quân 37 đã chọc được hai cửa mở tại tuyến phòng thủ thứ hai của Quân đoàn bộ binh 52 (Đức). Quân đoàn cơ giới cận vệ 5, Quân đoàn cơ giới 7 của tướng K. G. Trufanov và 2 lữ đoàn của Quân đoàn xe tăng cận vệ 18 được đưa vào cửa đột phá, đẩy nhanh tốc độ tấn công của Quân đội Liên Xô trên hướng Katerinovka.[2]

Này 18 tháng 10, Tập đoàn quân cận vệ 5 tấn công trên hướng Aleksandrya đã cắt đứt con đường sắt nối Pyatikhatka với Aleksandrya. Cùng ngày, Tập đoàn quân 57 (Liên Xô) cũng cắt đứt tuyến đường sắt phía Đông Pyatikhatka ở Verkhovtseva, cô lập Pyatikhatka với Dniepropetrovsk và hướng đòn tấn công về phía Shorsk (Zhovtneve) cắt đứt nhánh đường sắt nối Krivoy Rog với Dniepropetrovsk. Ngày 20 tháng 10, Quân đoàn bộ binh 11 (Đức) tổ chức phản kích vào sườn phải Tập đoàn quân cận vệ 5 nhưng đã bị Trung đoàn pháo tự hành 123 của Tập đoàn quân này phối hợp với Tập đoàn quân 53 đẩy lui. Ngày 21 tháng 10, Tập đoàn quân 37 có Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 1 đi cùng tiến dọc con đường sắt đi Krivoy Rog, đánh chiếm cứ điểm Annovka và phát triển theo hướng Krivoy Rog. Tướng Hans-Valentin Hube lệnh cho tướng Hans-Karl Freiherr von Esebeck tung cả ba sư đoàn xe tăng, cơ giới ra chặn Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân 37 khi hai tập đoàn quân này chỉ còn cách Krivoy Rog 8 đến 10 km về phía Bắc. Ngày 23 tháng 10, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đột phá về hướng Krivoy Rog nhưng không thành công. Tập đoàn quân 37 tiến công sau xe tăng cũng bị thiệt hại nặng. Cả hai tập đoàn quân phải lui về phía Nam Annovka và tổ chức phòng thủ cứng rắn.[14]

Trên cánh phải, ngày 22 tháng 10, Quân đoàn xe tăng 47 (Đức) được rút từ Chigirin về đã tổ chức phản kích vào Tập đoàn quân 57 (Liên Xô) lúc này đã tấn công theo hướng Vershino Kamenka, buộc Tập đoàn quân này phải lùi về bên kia sông Ilgunka. Tướng I. S. Konev phải bố trí lại các đơn vị để tiếp tục tấn công. Từ ngày 24 đến ngày 30 tháng 10, Tập đoàn quân cận vệ 7 được điều từ cánh trái sang cánh phải, cùng với Tập đoàn quân cận vệ 5 và Tập đoàn quân 57 chuẩn bị hướng đòn tấn công về Kirovograd.[15]

Giải phóng Dniepropetrovsk

Phương diện quân Ukraina 3 bước vào chiến dịch chậm hơn Phương diện quân Ukraina 2 gần nửa tháng vì phải chuyển Tập đoàn quân cận vệ 8 từ Zhaporozh lên Voiskoye trong điều kiện gần như không có đường sá. Ở phía Bắc Dniepropetrovskoye, Quân đoàn bộ binh 30 (Đức) phản kích quyết liệt vào các trung đoàn bộ binh 34, 39 và 42 của Tập đoàn quân 46 tại khu vực bàn đạp Auly nhằm đẩy quân đội Liên Xô trở lại bên kia sông Dniepr. Để kéo quân Đức lùi lại, giảm bớt sức ép lên căn cứ bàn đạp Auly, tướng R. Ya. Malinovsky quyết định tung Quân đoàn bộ binh cận vệ 6 của Tập đoàn quân cận vệ 1 vượt sông Dniepr tấn công vào chính diện Dniepropetrovsk ngày 20 tháng 10. Đòn đánh vỗ mặt của Tập đoàn quân cận vệ 1 không thể đánh chiếm được thành phố nhưng đã tạo điều kiện cho Tập đoàn quân 46 đổ bộ thêm Quân đoàn bộ binh 34 và Quân đoàn xe tăng cận vệ 4 sang căn cứ đầu cầu Auly. Đến ngày 22 tháng 10, khi Tập đoàn quân cận vệ 8, Quân đoàn xe tăng 18 (từ Tập đoàn quân cận vệ 1 đến phối thuộc) và Lữ đoàn xe tăng 11 đã tập kết ở căn cứ bàn đạp Voiskoye thì số phận của Dniepropetrovsk đã được định đoạt.[2]

Ngày 23 tháng 10, Tập đoàn quân 46 có Quân đoàn xe tăng cận vệ 4 mở đường đã đột kích vào Krinichky. Từ phía Nam, Tập đoàn quân cận vệ 8 có Quân đoàn xe tăng 18 đi đầu phát động tấn công vào Solenoye (Solone). Để tránh thế bị hợp vây, tướng Maximilian Fretter-Pico buộc phải rút Quân đoàn bộ binh 30 dọc theo đường sắt Dniepropetrovsk - Apostolovo về Novo-Nikolayevka. Ngày 25 tháng 10, sau khi đánh chiếm Dniepropetrovsk, Tập đoàn quân cận vệ được rút ra khỏi chiến dịch để tăng viện cho hướng Kiev. Tốc độ tấn công của Phương diện quân Ukraina 3 chậm hẳn lại. Ngày 6 tháng 11, Tập đoàn quân 46 đánh chiếm Pavlovka; Quân đoàn xe tăng cận vệ 4 đánh chiếm Malo-Sofyevka cắt đứt con đường bộ nối Dniepropetrovsk với Krivoy Rog. Ngày 18 tháng 11, Tập đoàn quân cận vệ 8 mới vượt qua được Solenoye tiến xuống phía Nam.[3]

Để thanh toán nguy cơ phía sau lưng, tướng Hans-Valentin Hube lệnh cho Quân đoàn xe tăng 40 và Quân đoàn bộ binh 17 bỏ tuyến phòng ngự trên sông Dniepr, quay lại phản kích. Quân đoàn xe tăng 40 chặn được Tập đoàn quân cận vệ 8 (Liên Xô) ở Mikhailovka, Quân đoàn bộ binh 17 giao chiến kịch liệt với Tập đoàn quân 46 (Liên Xô) trước cửa ngõ thị trấn Malo-Sofyevka. Lợi dụng thời cơ, Tập đoàn quân 6 (Liên Xô) sau khi hoán đổi vị trí với Tập đoàn quân cận vệ 8 đã vượt sông Dniepr ở phía Nam Zhaporozh đánh vào sau lưng hai quân đoàn Đức đang phản kích trên tuyến Malo-Sofyevka - Mikhailovka, buộc các quân đoàn này phải rút lui sâu hơn về phía Nam.[3]

Đòn bổ trợ của Tập đoàn quân 6 (Liên Xô) đã tạo điều kiện cho các Tập đoàn quân cận vệ 8 và 46 tiếp tục tấn công. Ngày 20 tháng 12, Quân đoàn xe tăng cận vệ 4 đánh chiếm thị trấn Novo-Nikolayevka và chỉ còn cách Sở chỉ huy Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) chưa đầy 50 km nhưng quân Đức đã phá hủy cây cầu đường sắt bắc qua sông Bazanluk nên buộc phải dừng lại. Tập đoàn quân cận vệ 8 cũng phải dừng lại ở phía Nam thị trấn Chumaky 12 km. Bên trái họ, Tập đoàn quân 6 cũng phải lập trận địa phòng ngự ở phía Bắc Marganets.

Đánh chiếm Znamenka, Cherkassy

Hoàn toàn yên tâm do sườn trái của Phương diện quân 2 đã được Phương diện quân Ukraina 3 bảo đảm, tướng I. S. Konev điều động binh lực chuẩn bị cho giai đoạn 2 của chiến dịch trên hướng Znamenka - Cherkassy. Để lại Tập đoàn quân 37 giữ thung lũng Ingulets, chặn con đường sắt Krivoy Rog - Piatikhatka và Tập đoàn quân 57 phòng ngự trên tả ngạn sông Ingulets, Phương diện quân Ukraina 2 rút Tập đoàn quân cận vệ 7 và Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 sang hướng Tây. Tập đoàn quân xe tăng 5 sẽ tấn công cùng với Tập đoàn quân 53. Còn Tập đoàn quân cận vệ 7 sẽ được chêm vào giữa Tập đoàn quân 57 và Tập đoàn quân cận vệ 5. Cuộc điều quân buộc Phương diện quân phải dừng tấn công khoảng 10 ngày. I. V. Stalin phê chuẩn toàn bộ kế hoạch này và tăng viện thêm 100 xe tăng để bù vào 150 chiếc đã bị quân Đức phá hủy trong các trận đánh gần Krivoy Rog[2].

Trong thời gian chuẩn bị giai đoạn 2, ngày 23 tháng 11, Tập đoàn quân 52 của tướng K. A. Koroteev bắt đầu vượt sông tiến về Cherkassy. Được sự giúp đỡ của đội du kích Irdyn, Tập đoàn quân đã giải phóng Cherkassy ngày 25 tháng 11 và đến ngày 29 tháng 11 đã giao chiến với chủ lực Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) trước của ngõ đầu mối giao thông đường sắt Smela, mở ra một đầu cầu rộng 60 km, sâu 30 km từ Irdyn qua Smela đến Dumantsy.[11]

Ngày 24 tháng 11, các tập đoàn quân 53, cận vệ 5, cận vệ 7 và xe tăng cận vệ 5 đồng loạt phát động tấn công sang phía Tây. Tướng Friedrich Schulz điều Sư đoàn xe tăng 6 sang phía Đông tăng cường cho Sư đoàn xe tăng 11 phản kích. Cụm quân xe tăng chủ lực gồm Sư đoàn xe tăng 11 và Sư đoàn xe tăng 6 đột kích vào Novo Praga (Nova Praha) để chặn đường tấn công của Tập đoàn quân cận vệ 7 và Tập đoàn quân cận vệ 5. Tuy nhiên, với 190 xe tăng T-34, 65 xe tăng T-70 và 29 pháo tự hành SU-122, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đã mở đường cho Tập đoàn quân 53 tiến nhanh hơn kế hoạch. Chỉ trong 2 ngày tấn công, ngày 26 tháng 11, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đã tiến xa hơn 100 km, đánh chiếm Prononovka (???), cách Aleksandryevka 20 km về phía Tây Bắc. Tập đoàn quân 53 kéo mũi tấn công chủ yếu qua Pavlytsi, phối hợp với Tập đoàn quân cận vệ 4 khi đó đã vượt sông tại Novo Georgiyevsk (???) tiến sang Chigirin; đón gặp mũi tấn công sang phía Tây của Tập đoàn quân 52 lúc này đã vượt qua Dumantsy và phát triển dọc theo phía bắc hồ chứa nước trên sông Tyasmin.[14]

Đòn đánh bọc hậu của Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân 53 không những đã buộc các sư đoàn xe tăng 6 và 11 (Đức) phải dừng cuộc phản kích vào Novo-Praga mà còn đánh chiếm thêm hai thành phố quan trọng là Aleksandryevka và Znamenka. Sau khi phát triển đến Vershino-Kamenka, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đã cắt đứt tuyến đường sắt duy nhất nối Kirovograd với Krivoy Rog. Các tập đoàn quân cận vệ 5 và 53 cũng tiến sang phía Tây con đường sắt này, uy hiếp Kirovograd. Tập đoàn quân cận vệ 7 cũng tiến đến Mitrofanovka[16].

Ngày 25 tháng 12, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 mở mũi đột kích từ Vershino-Kamenka hướng về Ingulo-Kamenka. Tướng Otto Wöhler điều Sư đoàn xe tăng 9 tăng cường và Sư đoàn xe tăng 10 mới chuyển đến từ Pháp tiến từ Dolinskaya ra chặn kích, buộc Quân đoàn xe tăng cận vệ 18 phải lùi lại Vershino-Kamenka. Ở phía Bắc, các sư đoàn bộ binh 57, 72, 106 và 320 (Đức) có sư đoàn xe tăng 11 đi cùng cố gắng phản kích giành lại đoạn đường sắt Elizavetgradka nhưng đều bị Tập đoàn quân cận vệ 4 và Tập đoàn quân 53 (Liên Xô) đẩy lùi. Ngày 26 tháng 12 năm 1943, chiến dịch kết thúc.[16]